سکته مغزی یک اتفاق ناگهانی و جدی در سیستم عصبی است که زندگی فرد را در عرض چند دقیقه تغییر می‌دهد. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا کاهش پیدا کند و سلول‌های مغزی از دریافت اکسیژن و مواد مغذی محروم شوند. در نتیجه، سلول‌های آسیب دیده شروع به از بین رفتن می‌کنند و عملکرد بخش‌هایی از بدن که تحت کنترل آن قسمت از مغز بوده، مختل می‌شود. آنچه سکته مغزی را با نگرانی شدید همراه می‌کند، این است که بسیاری از افراد تا لحظه وقوع آن، هیچ نشانه‌ای از خطر را احساس نمی‌کنند. از ضعف ناگهانی در یک طرف بدن گرفته تا مشکلات گفتاری یا حتی سردردهای شدید و غیرعادی، علائم سکته مغزی متفاوت و گمراه کننده هستند.
سکته مغزی فقط یک بار اتفاق می‌افتد؟
تصور برخی از افراد این است که سکته مغزی فقط یک بار قابل رخداد است اما در حقیقت اینطور نیست و تمامی افرادی که یک بار دچار این مشکل می‌شوند، باید احتیاط بیشتری داشته باشند زیرا احتمال بروز این مشکل بیشتر از قبل می‌شود.
سکته مغزی برای بار سوم
سکته مغزی برای بار سوم برای بیماران قابل رخداد است و خطرات و عوارض بسیار جدی‌تری نسبت به دفعات قبلی دارد، زیرا هر بار که مغز دچار این عارضه می‌شود، سلول‌های بیشتری از بین می‌روند و عملکردهای حیاتی بدن بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد. افرادی که دو بار سکته مغزی را تجربه کرده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای سکته مجدد هستند، به خصوص اگر فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا یا مشکلات قلبی کنترل نشده داشته باشند. در این مرحله، احتمال بروز ناتوانی‌های حرکتی شدید، مشکلات گفتاری، کاهش حافظه و حتی خطر مرگ بیشتر می‌شود.
بیشتر بخوانید: ورم مغزی
علائم و نشانه‌های سکته مغزی
شناخت علائم سکته مغزی بسیار مهم است، زیرا تشخیص و درمان سریع می‌تواند از آسیب‌های جدی مغزی جلوگیری کند. برخی از علائم هشداردهنده شامل موارد زیر هستند:
- ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در یک طرف بدن (دست، پا یا صورت)
- اختلال در تکلم یا درک گفتار
- کاهش بینایی در یک یا هر دو چشم
- سردرد ناگهانی و شدید بدون علت مشخص
- سرگیجه و عدم تعادل در حرکت
✅✅ بیشتر بخوانید: بهترین جراح مغز و اعصاب ایران
انواع سکته مغزی
سکته مغزی دارای انواع مختلفی است که در ادامه هر یک از آن ها را با دلایل ایجاد برای شما بیان کردیم. عبارتند از:
سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke)
شایع‌ترین نوع سکته مغزی است و حدود ۸۷٪ از موارد سکته را شامل می‌شود. این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خونی یا انسداد، مانع از جریان خون به مغز می‌شود.
دلایل سکته ایسکمیک:
- ترومبوز (Thrombosis): ایجاد لخته خون در یکی از رگ‌های مغزی که باعث انسداد جریان خون می‌شود.
- آمبولی (Embolism): ورود لخته خونی از قسمت‌های دیگر بدن (مانند قلب) به عروق مغزی و مسدود کردن آن.
- آترواسکلروز: تجمع چربی و پلاک در دیواره عروق که به مرور زمان موجب تنگ شدن یا انسداد رگ‌ها می‌شود.
سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke)
این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های خونی در مغز پاره شده و خونریزی مغزی اتفاق بیفتد. این خونریزی باعث افزایش فشار در مغز و آسیب به سلول‌های عصبی می‌شود.
دلایل سکته هموراژیک:
- فشار خون بالا (هایپرتانسیون): عامل اصلی پارگی رگ‌های مغزی.
- آنوریسم: ضعیف شدن دیواره رگ و ایجاد یک برآمدگی که ممکن است پاره شود.
- نقص‌های مادرزادی در عروق مغزی (AVM – ناهنجاری‌های شریانی وریدی).
- مصرف بیش از حد داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین یا آسپرین.
- آسیب‌های مغزی و تصادفات.
انواع سکته هموراژیک:
- خونریزی داخل مغزی (Intracerebral Hemorrhage – ICH): خونریزی مستقیماً در داخل بافت مغز رخ می‌دهد.
- خونریزی زیر عنکبوتیه (Subarachnoid Hemorrhage – SAH): خونریزی در فضای بین مغز و غشای اطراف آن که معمولاً به دلیل پارگی آنوریسم رخ می‌دهد.
سکته مغزی گذرا (TIA – Transient Ischemic Attack)
این نوع سکته مغزی که به عنوان هشدار سکته شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که انسداد موقتی در عروق مغزی ایجاد شده و جریان خون به طور موقتی مختل شود. برخلاف سکته‌های دیگر، این نوع سکته آسیب دائمی ایجاد نمی‌کند و علائم آن معمولاً در کمتر از ۲۴ ساعت (اغلب در چند دقیقه) برطرف می‌شود.
دلایل سکته مغزی گذرا:
- تشکیل لخته خون موقتی در عروق مغزی
- گرفتگی جزئی رگ‌های مغزی که به سرعت باز می‌شود
- مشکلات قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی که ممکن است باعث تولید لخته‌های کوچک شود.
تشخیص سکته مغزی چگونه است؟
تشخیص سکته مغزی نیاز به ارزیابی سریع دارد، زیرا زمان در کاهش آسیب های مغزی بسیار حیاتی است. پزشکان ابتدا با بررسی علائم بالینی مانند ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در یک طرف بدن، اختلال در گفتار، سرگیجه، عدم تعادل، تاری دید و سردرد شدید، احتمال سکته را ارزیابی می‌کنند. سپس، برای تایید تشخیص، تصویربرداری پزشکی شامل سی تی اسکن (CT Scan) یا ام آر آی (MRI) انجام می‌شود تا نوع سکته (ایسکمیک یا هموراژیک) مشخص شود. آزمایش‌های خون، سونوگرافی داپلر از عروق گردن و در برخی موارد آنژیوگرافی مغزی نیز برای بررسی جریان خون و تشخیص لخته یا خونریزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تشخیص سریع و دقیق سکته مغزی نقش مهمی در انتخاب درمان مناسب و جلوگیری از عوارض شدیدتر دارد.
✅✅ بیشتر بخوانید: تحریک عمقی مغز
آیا سکته مغزی درمان می‌شود؟
به طور کلی باید بدانید که سکته مغزی قابل درمان است، اما میزان بهبودی بستگی به نوع سکته، شدت آن و سرعت دریافت درمان دارد. در سکته مغزی ایسکمیک ناشی از لخته خون، اگر بیمار ظرف ۳ تا ۴.۵ ساعت به بیمارستان برسد، می‌توان با داروی ترومبولیتیک (tPA) لخته را حل کرد و جریان خون را بازیابی کرد. در برخی موارد، ترومبکتومی مکانیکی یا همان آمبولی مغزی برای برداشتن لخته استفاده می‌شود. در سکته مغزی هموراژیک ناشی از خونریزی مغزی، درمان شامل کنترل فشار خون، جراحی برای تخلیه خون یا ترمیم عروق آسیب دیده است. پس از مرحله حاد، توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی به بهبود عملکرد حرکتی، گفتاری و شناختی بیمار کمک می‌کند. هرچه درمان زودتر آغاز شود، احتمال بازیابی عملکردهای طبیعی بیشتر خواهد بود.
روش های درمانی و جراحی سکته مغزی
در ادامه انواع روش های درمانی و روش های اورژانسی را برای شما بیان کردیم تا اطلاعات کاملی در این زمینه داشته باشید.
درمان‌های اورژانسی برای سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از لخته خون)
| تزریق داروی ترومبولیتیک (tPA) | حل کردن لخته و باز کردن رگ (در ۳ تا ۴.۵ ساعت اول) |
| ترومبکتومی مکانیکی | برداشتن لخته خون با استفاده از کاتتر مخصوص (در ۶ تا ۲۴ ساعت اول) |
| داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت | مانند آسپیرین، هپارین و وارفارین برای جلوگیری از لخته‌های بیشتر |
| مدیریت فشار خون و قند خون | کنترل سطح فشار و قند خون برای کاهش آسیب مغزی |
| اکسیژن‌درمانی و پایش وضعیت قلبی | کمک به بهبود اکسیژن‌رسانی به مغز |
درمان‌های اورژانسی برای سکته مغزی هموراژیک (ناشی از خونریزی مغزی)
| کنترل فشار خون | جلوگیری از خونریزی بیشتر و کاهش آسیب به بافت مغزی |
| داروهای ضدانعقاد معکوس | در صورتی که بیمار از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده کرده باشد |
| جراحی کرانیوتومی | برداشتن بخشی از جمجمه برای کاهش فشار داخل مغز و تخلیه خون |
| جراحی کلیپس آنوریسم | بستن رگ ضعیف شده برای جلوگیری از خونریزی بیشتر |
| آنژیوگرافی و کویلینگ (Embolization) | مسدود کردن رگ خونریزی‌دهنده از طریق کاتتر |
سکته مغزی فقط در افراد مسن رخ می‌دهد؟
سکته مغزی فقط در افراد مسن رخ نمی‌دهد و می‌تواند در هر سنی، حتی در جوانان و کودکان نیز اتفاق بیفتد. اگرچه خطر سکته مغزی با افزایش سن بیشتر می‌شود، اما عوامل مختلفی مانند فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا، بیماری‌های قلبی، استعمال سیگار، چاقی، مصرف الکل و مواد مخدر، استرس شدید و اختلالات ژنتیکی می‌توانند در هر سنی منجر به سکته شوند. همچنین، برخی شرایط خاص مانند اختلالات انعقادی خون، بیماری‌های مادرزادی قلبی و میگرن‌های شدید نیز می‌توانند در جوانان و حتی کودکان باعث سکته مغزی شوند. به همین دلیل، داشتن سبک زندگی سالم، کنترل بیماری های زمینه‌ای و آگاهی از علائم هشدار دهنده در همه گروه‌های سنی ضروری است.
همه بیماران سکته مغزی نیاز به جراحی دارند؟
خیر، همه بیماران سکته مغزی نیاز به جراحی ندارند. نوع درمان بستگی به نوع سکته مغزی (ایسکمیک یا هموراژیک)، شدت آسیب و وضعیت کلی بیمار دارد. در سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از لخته خون)، اغلب داروهای ضد لخته مانند tPA یا روش‌های کم‌تهاجمی مانند ترومبکتومی مکانیکی برای باز کردن رگ‌های مسدود شده استفاده می‌شوند و معمولاً نیازی به جراحی باز نیست. اما در سکته مغزی هموراژیک (ناشی از خونریزی مغزی)، اگر خونریزی شدید باشد، ممکن است نیاز به جراحی کرانیوتومی برای تخلیه خون، ترمیم آنوریسم یا تقویت عروق آسیب دیده باشد. بنابراین، تصمیم‌گیری درباره نیاز به جراحی بر اساس نوع و شدت سکته، نظر پزشک متخصص و بررسی‌های تصویربرداری انجام می‌شود.