عمل استریوتاکسی یکی از پیشرفته ترین روش‌های جراحی مغز است که با استفاده از تصویربرداری دقیق و هدایت سه بعدی، امکان درمان ضایعات مغزی را با کمترین آسیب به بافت‌های سالم فراهم می‌کند. این روش که به عنوان جراحی کم‌تهاجمی مغز شناخته میشود، در درمان تومورها، اختلالات حرکتی مانند پارکینسون، صرع و حتی بیماری‌های روانی مقاوم به درمان کاربرد دارد. مزیت اصلی عمل استریوتاکسی کاهش دوره نقاهت، بهبود دقت جراحی و کاهش عوارض جانبی است. در ادامه این مقاله، به مزایا، کاربردها، روند انجام و مراقبت‌های بعد از عمل استریوتاکسی خواهیم پرداخت. اگر به دنبال اطلاعات کامل و تخصصی درباره این روش نوین هستید، تا پایان همراه ما باشید.
عمل استریوتاکسی مغز چیست؟
عمل استریوتاکسی مغز (Stereotactic Brain Surgery) یک روش جراحی کم‌تهاجمی و بسیار دقیق در حوزه جراحی مغز است که برای تشخیص و درمان ضایعات مغزی به کار می‌رود. در این روش، جراح با استفاده از تصویربرداری پزشکی مانند MRI یا CT اسکن، محل دقیق ضایعه مغزی را شناسایی کرده و با حداقل آسیب به بافت‌های سالم، اقدام به درمان آن می‌کند.
این تکنیک در درمان بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، صرع مقاوم به درمان، تومورهای مغزی، اختلالات حرکتی و برخی بیماری‌های روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از مهم‌ترین مزایای آن می‌توان به کاهش میزان خونریزی، دقت بالا در هدف‌گیری نواحی آسیب‌دیده، کاهش عوارض جانبی و کوتاه‌تر شدن دوران نقاهت اشاره کرد. استریوتاکسی مغز معمولاً با استفاده از فریم‌های مخصوص تثبیت سر یا سیستم‌های بدون فریم (frameless) انجام میشود که دقت موقعیت‌یابی را افزایش می‌دهد.
عمل استریوتاکسی مغز برای چه بیمارانی استفاده میشود؟
عمل استریوتاکسی مغز برای بیمارانی که به مشکلات عصبی و مغزی خاصی دچار هستند و نیاز به درمان دقیق و کم‌تهاجمی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش به دلیل دقت بالای خود، برای درمان بیماری‌هایی که در نواحی عمیق مغز قرار دارند یا نیاز به مداخله دقیق و هدفمند دارند، مناسب است. برخی از مهم‌ترین موارد استفاده از این روش عبارتند از:
بیماران مبتلا به تومورهای مغزی
- برای تشخیص (نمونه‌برداری دقیق از تومور) یا درمان تومورهای خوش خیم و بدخیم
- درمان تومورهای کوچک یا غیرقابل جراحی به روش‌های معمول
- کمک به هدایت پرتودرمانی در روش‌هایی مانند رادیوسرجری استریوتاکتیک (Gamma Knife, CyberKnife)
بیماران مبتلا به پارکینسون و اختلالات حرکتی
- کاهش علائم لرزش، سفتی عضلات و حرکات غیرارادی
- استفاده در روش تحریک عمقی مغز (Deep Brain Stimulation – DBS) برای بهبود عملکرد حرکتی
بیماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان
- هدف‌گیری و حذف نواحی مغزی که باعث حملات صرع شدید و غیرقابل کنترل می‌شوند
- استفاده برای جراحی‌های تشخیصی و درمانی در بیماران مبتلا به صرع لوب گیجگاهی
بیماران مبتلا به اختلالات روانی مقاوم به درمان
- برای درمان برخی از بیماری‌های روانی شدید مانند افسردگی شدید، وسواس فکری-عملی (OCD) و اختلالات اضطرابی شدید
- زمانی که داروها و روش‌های درمانی دیگر مؤثر نباشند
بیماران نیازمند نمونه‌برداری مغزی (بیوپسی مغز)
- در مواردی که تومور، التهاب، عفونت یا ناهنجاری‌های مغزی ناشناخته باشند و نیاز به نمونه‌برداری دقیق باشد
- این روش بدون نیاز به جراحی باز، نمونه کوچکی از بافت مغز را برای بررسی بیشتر استخراج می‌کند
✅ بیشتر بخوانید: سکته مغزی ✅
عوارض و خطرات عمل استریوتاکسی مغز
- خونریزی مغزی
- عفونت
- تورم مغزی
- تشنج
- آسیب به بافت‌های سالم مغز
- واکنش به بیهوشی یا بی‌حسی
- سردرد و سرگیجه
- ضعف یا بی‌حسی موقت در اندام‌ها
- مشکلات گفتاری یا حرکتی موقت
- اختلال در عملکرد شناختی یا حافظه (نادر)
بهترین جراح استریوتاکسی مغز در ایران
دکتر مسعود شیروانی به عنوان بهترین جراح مغز و اعصاب در ایران شناخته شده است. ایشان دوره‌های تکمیلی جراحی قاعده جمجمه و استریوتاکسی را در مرکز I.N.I آلمان گذرانده‌اند و در زمینه جراحی‌های پیچیده مغز، از جمله تومورهای قاعده جمجمه و هیپوفیز، تخصص دارند.
استریوتاکسی مغز چگونه انجام میشود؟
استریوتاکسی مغز یک روش جراحی کم تهاجمی است که با استفاده از سیستم هدایت سه بعدی و تصویربرداری دقیق، امکان دسترسی به نقاط مشخصی از مغز را بدون نیاز به برش‌های گسترده فراهم می‌کند. این جراحی معمولا با تصویربرداری MRI یا CT اسکن برنامه ریزی شده و با کمک یک فریم استریوتاکسی یا سیستم ناوبری بدون فریم انجام میشود. ابتدا، فریم یا نشانگرهای ویژه‌ای روی سر بیمار قرار داده میشود تا مختصات دقیق ناحیه مورد نظر تعیین شود. سپس، جراح با استفاده از ابزارهای دقیق مانند سوزن بیوپسی، الکترود یا کاتتر، وارد بافت مغزی شده و اقدام به نمونه برداری، از بین بردن ضایعات یا تحریک مناطق خاص می‌کند. این روش کمترین آسیب را به بافت‌های سالم مغز وارد می‌کند و در درمان بیماری‌هایی مانند تومورهای مغزی، پارکینسون، صرع و دردهای عصبی مقاوم به درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استریوتاکسی همان جراحی مغز باز است؟
پاسخ به این سوال منفی است. استریوتاکسی با جراحی مغز باز متفاوت است. استریوتاکسی یک روش کم‌تهاجمی است که با استفاده از تصویربرداری دقیق، به جراح اجازه می‌دهد بدون ایجاد برش‌های بزرگ و بدون نیاز به باز کردن کامل جمجمه، به مناطق خاصی از مغز دسترسی پیدا کند. در مقابل، جراحی مغز باز (کرانیوتومی) نیاز به ایجاد یک برش بزرگ در جمجمه دارد تا جراح بتواند مستقیما روی مغز کار کند. استریوتاکسی برای نمونه برداری از ضایعات مغزی، درمان پارکینسون، صرع و برخی تومورهای مغزی استفاده میشود، در حالی که جراحی مغز باز بیشتر برای برداشتن تومورهای بزرگ، رفع فشار مغزی یا ترمیم عروق آسیب دیده کاربرد دارد. مزیت اصلی استریوتاکسی کاهش عوارض، دوره نقاهت کوتاه و دقت بالاتر در هدف گیری ضایعات مغزی است.
چه مدت طول می‌کشد تا جراحی استریوتاکسی انجام شود؟
مدت زمان جراحی استریوتاکسی مغز بسته به هدف جراحی، محل ضایعه و پیچیدگی روش متفاوت است، اما معمولا بین 1 تا 4 ساعت طول می‌کشد. اگر استریوتاکسی برای نمونه‌برداری (بیوپسی) از تومور یا ضایعه مغزی انجام شود، 1 تا 2 ساعت زمان می‌برد. در صورت استفاده برای درمان پارکینسون، صرع یا تحریک عمقی مغز (DBS)، ممکن است 3 تا 4 ساعت یا بیشتر طول بکشد.