فشار مغزی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن افزایش فشار درون جمجمه به دلایل مختلف رخ داده باشد. این تغییر فشار به اعصاب و بافت‌های مغزی آسیب وارد کرده و در موارد حاد حتی جان فرد را تهدید می‌کند. علائم معمولاً شامل سردرد شدید، تهوع، اختلال در سطح هوشیاری و مشکلات بینایی است. ارزیابی و درمان به‌موقع این حالت اهمیت حیاتی دارد، چرا که هرگونه تأخیر ممکن است منجر به پیامدهای جبران‌ناپذیر شود.
منظور از فشار بالای مغز چیست؟
فشار بالای مغز که به آن افزایش فشار داخل جمجمه گفته می‌شود، به وضعیتی اطلاق می‌شود که فشار درون جمجمه فضای اطراف مغز و نخاع افزایش می‌یابد. این وضعیت به دلیل عوامل مختلفی مانند تورم مغز، خونریزی، تومور، عفونت یا آسیب های سر ایجاد می‌شود. فشار بالای مغز منجر به آسیب به بافت های مغزی و اختلال در عملکرد آن ها می‌شود و اگر به موقع درمان نشود، تهدیدی جدی برای زندگی فرد می‌باشد.
تاثیر فشار بالای مغز بر جمجمه
افزایش فشار داخل جمجمه تأثیرات زیادی بر ساختار و عملکرد جمجمه و مغز خواهد داشت. جمجمه به عنوان یک فضای بسته و سخت، قادر به انبساط یا گشاد شدن نیست؛ بنابراین، هنگامی که فشار داخل آن افزایش می‌یابد، مشکلات جدی ایجاد می‌کند. تأثیرات فشار بالای مغز بر جمجمه عبارتند از:
فشرده شدن بافت های مغزی
مغز در داخل جمجمه فضای محدودی دارد، و هنگامی که فشار داخل جمجمه افزایش می‌یابد، بافت های مغزی تحت فشار قرار می‌گیرند. این فشردگی منجر به کاهش جریان خون به مغز می‌شود که در نتیجه باعث کمبود اکسیژن و مواد مغذی در مغز می‌شود و آسیب به سلول های مغزی را تسریع می‌کند. در نهایت، این وضعیت به آسیب مغزی گسترده، تغییرات در عملکرد مغز و از دست دادن کنترل برخی از عملکرد های حیاتی بدن منجر می‌شود.
فشار بر روی ساختارهای حیاتی مغز
فشار بالای مغز باعث انبساط حفره‌های پر از مایع مغزی-نخاعی می شود، که این خود موجب افزایش تولید مایع مغزی-نخاعی یا کاهش جذب آن می‌شود و در نتیجه باعث افزایش فشار می‌گردد. فشار بالای جمجمه مانع از جریان خون طبیعی به مغز می‌شود و در نتیجه موجب آسیب به بافت های مغزی می‌شود. این امر باعث ورم مغزی یا ادم مغزی می‌شود.
فشار بر ساقه مغز
ساقه مغز که مسئول بسیاری از عملکردهای حیاتی مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون است، به شدت در معرض آسیب در صورت افزایش فشار داخل جمجمه قرار دارد. فشار زیاد ساقه مغز را فشرده می‌کند، که باعث اختلالات شدید در عملکرد این قسمت از مغز و حتی توقف این عملکردها می‌شود.
ایجاد فتق مغزی
یکی از خطرات اصلی فشار بالای مغز، ایجاد فتق مغزی است. فتق مغزی زمانی رخ می‌دهد که بافت مغز از طریق فضاهای طبیعی جمجمه به بیرون فشار می‌آورد. این حالت بسیار خطرناک است و به آسیب های جدی و جبران ناپذیر مغزی و حتی مرگ منجر می‌شود. انواع فتق مغزی شامل فتق تنسی و فتق فوزی هستند که در هرکدام بخش هایی از مغز به داخل فضاهای دیگر جمجمه فشار وارد می‌کنند.
تغییرات در سطح هوشیاری و عملکرد مغز
فشار بالای مغز منجر به تغییرات در سطح هوشیاری فرد می‌شود. این تغییرات از گیجی و سردرگمی گرفته تا کما و حتی مرگ مغزی پیش می‌روند. در موارد شدید، افزایش فشار عملکردهای حیاتی مغز مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
افزایش خطر خونریزی و آسیب‌های دیگر
فشار زیاد داخل جمجمه باعث خونریزی های مغزی مانند خونریزی زیر عنکبوتیه یا خونریزی داخل مغزی می‌شود. خونریزی ها نیز به نوبه خود فشار بیشتری را به بافت مغزی وارد می‌کنند و باعث تشدید آسیب ها می‌شوند.
تاثیر بر عروق مغزی
افزایش فشار داخل جمجمه باعث کاهش جریان خون به مغز می‌شود، زیرا عروق مغزی فشرده می‌شوند. در نتیجه، این کاهش جریان خون موجب کمبود اکسیژن و مواد مغذی در مغز شده و آسیب های مغزی را بدتر می‌کند.
تاثیر فشار بالای مغز بر اعصاب بینایی
افزایش فشار داخل جمجمه تاثیرات قابل توجهی بر اعصاب بینایی و ساختارهای چشم دارد. چون اعصاب بینایی بخشی از سیستم عصبی مرکزی هستند و از مغز عبور می‌کنند، فشار بالای مغز عملکرد این اعصاب را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به اختلالات بینایی می‌شود و باید سریعا با احساس سردردهای مداوم به بهترین جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید. تأثیرات فشار بالای مغز بر اعصاب بینایی عبارتند از:
- تورم عصب اپتیک : یکی از شایع ترین علائم فشار بالای مغز بر اعصاب بینایی، تورم عصب اپتیک است که به آن پاپیلیلدم گفته می‌شود. پاپیلوم زمانی رخ می‌دهد که فشار داخل جمجمه به عصب اپتیک فشار وارد می‌کند و باعث تورم عصب اپتیک در داخل چشم می‌شود. این تورم معمولاً در معاینه چشم پزشکی و از طریق آزمایش های خاص مانند معاینه چشمی با نور قابل شناسایی است. پاپیلوم خود باعث اختلالات بینایی نمی‌شود، اما نشان دهنده این است که فشار داخل جمجمه به اندازه‌ای بالا است که به آسیب های بیشتری در مغز و اعصاب بینایی منجر می‌شود.
- کاهش جریان خون به عصب اپتیک: افزایش فشار داخل جمجمه جریان خون به عصب اپتیک را محدود می‌کند. این کاهش جریان خون باعث آسیب به بافت های عصبی و حتی از دست رفتن دید منجر می‌شود. این وضعیت به طور خاص باعث کاهش توانایی عصب اپتیک در انتقال سیگنال های بینایی از چشم به مغز می‌شود.
- اختلال در پردازش بینایی: فشار بالای مغز به طور غیرمستقیم باعث اختلالات در پردازش اطلاعات بینایی در مغز می‌شود، حتی اگر عصب اپتیک آسیب ندیده باشد. این اختلالات شامل مشکلاتی در تشخیص تصاویر، تاری دید، یا مشکلاتی در شناخت رنگ ها و کنتراست می‌باشند.
- آسیب به عصب اپتیک : در موارد شدیدتر افزایش فشار داخل جمجمه، فشار مداوم و بالا باعث آسیب مستقیم به خود عصب اپتیک می‌شود. این آسیب به نام نوریت اپتیک شناخته می‌شود. نوریت اپتیک منجر به کاهش بینایی شدید، ضعف در دید مرکزی یا حتی نابینایی می‌شود.اگر فشار مغز به مدت طولانی بالا باشد، احتمال آسیب دائمی به عصب اپتیک و از دست دادن بینایی بیشتر می‌شود.
- اختلال در هماهنگی حرکت چشم‌ها : فشار بالای مغز بر عصب های حرکتی چشم ها نیز تأثیر می‌گذارد. در مواردی که ICP به شدت افزایش می‌یابد، این وضعیت باعث اختلال در هماهنگی حرکت چشم ها می‌شود، که به مشکلاتی مانند دوبینی یا ناتوانی در حرکت صحیح چشم ها منجر می‌شود.
علائم فشار مغز
علائم معمولاً به تدریج شروع می‌شوند، اما در برخی موارد به سرعت پیشرفت می‌کنند و تهدید کننده زندگی می‌شوند. مهم ترین علائم فشار بالای مغز عبارتند از:
- سردرد شدید
- تهوع و استفراغ
- تغییرات در سطح هوشیاری
- تاری دید یا اختلالات بینایی
- دپرشن یا تغییرات در رفتار
- تغییرات در تنفس
- کاهش یا اختلال در حرکات بدن
- تورم یا حساسیت به لمس در نواحی خاصی از سر
- تشویش یا توهم
- کاهش توانایی بلع و صحبت کردن
- حالت تهوع مداوم
دلایل بالا رفتن فشار مغز
دلایل افزایش فشار مغز (ICP) متنوع می‌باشد. برخی از مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
- تومورهای مغزی
- آسیب های سر
- خونریزی مغزی مثل خونریزی داخل مغزی یا خونریزی زیر عنکبوتیه
- ادم مغزی یا تورم مغز
- عفونت‌های مغزی مانند مننژیت یا انسفالیت
- مایع مغزی نخاعی بیش از حد یا هیدروسفالی
- آبسه های مغزی
- مشکلات گردش خون مغز مثل سکته مغزی
- تجمع خون در اطراف مغز
- اختلالات متابولیک یا مواد سمی در خون
- افت فشار خون شدید یا افت جریان خون مغز
- تشنج های شدید و مداوم
- حالات خاص جراحی های مغزی
روش تشخیص فشار درون جمجمه ای
تشخیص افزایش فشار داخل جمجمه معمولاً با استفاده از ترکیبی از ارزیابی بالینی و روش های تصویربرداری پزشکی انجام می‌شود. پزشکان ابتدا علائم بالینی بیمار، مانند سردرد، تغییرات سطح هوشیاری و مشکلات بینایی را ارزیابی می‌کنند. برای تأیید تشخیص، از تصویربرداری مغزی مانند سی تی اسکن یا ام آر آی برای شناسایی علت افزایش فشار مانند تومور مغزی، خونریزی یا ادم مغزی استفاده می‌شود. در برخی موارد، اندازه گیری فشار مغز از طریق کاتتر فشار ICP که به طور مستقیم درون جمجمه یا مایع مغزی-نخاعی قرار می‌گیرد، برای اندازه گیری دقیق فشار انجام می‌شود.
درمان های فشار مغز (درمان فشار جمجمه)
درمان فشار بالای مغز بستگی به علت اصلی آن و شدت وضعیت دارد. در کل، هدف از درمان کاهش فشار داخل جمجمه و جلوگیری از آسیب بیشتر به مغز است. برخی از روش های درمانی عبارتند از:
داروهای درمان فشار مغزی
- دیورتیک‌ها مانند مانیتول برای کاهش ورم مغزی و کاهش فشار.
- داروهای ضدالتهاب مانند کورتیکواستروئیدها برای کاهش تورم مغز در موارد خاص
- مسکن ها برای کنترل درد و تسکین سردرد.
- داروهای آرام بخش یا داروهای ضد تشنج در صورت وجود تشنج.
جراحی فشار درون جمجمه ای
- جراحی برای برداشتن تومور یا خونریزی که باعث افزایش فشار شده است.
- دریچه شنت مغزی در صورت هیدروسفالی برای تخلیه مایع مغزی-نخاعی اضافی.
- جراحی دایره‌ای در موارد فتق مغزی یا آسیب های شدید.
- درمان باید به طور فوری و تحت نظر تیم پزشکی متخصص انجام شود تا از آسیب های بیشتر به مغز جلوگیری گردد.
فشار مغزی باعث مرگ می‌شود؟
افزایش شدید و مداوم فشار داخل جمجمه تهدیدی جدی برای زندگی می‌باشد و در صورت عدم درمان فوری، باعث مرگ می‌شود. فشار بالا در مغز به آسیب‌های جبران ناپذیر به بافت مغزی، ساقه مغز و عملکردهای حیاتی مانند تنفس، ضربان قلب و کنترل فشار خون منجر می‌شود. همچنین، فشار بیش از حد باعث فتق مغزی می‌شود، که در آن بافت مغز به بخش های دیگر جمجمه فشار می‌آورد و در نهایت به توقف عملکردهای حیاتی مغز و مرگ فرد منجر می‌شود.