آدنوم هیپوفیز نوعی تومور غیرسرطانی است که در غده هیپوفیز رشد می‌کند. این تومورها بر تولید هورمون‌های بدن تأثیر می‌گذارند و مشکلاتی مانند سردرد، اختلالات بینایی، تغییرات هورمونی، خستگی و تغییرات وزنی در بیمار ایجاد می‌کنند. درمان این بیماری بستگی به شدت و نوع تومور دارد و شامل دارودرمانی، جراحی و پرتودرمانی می‌شود. در برخی از موارد، فشار تومور بر ساختارهای مغزی منجر به مشکلات جدی‌تری خواهد شد. در این مقاله، به بررسی علائم، روش‌های تشخیص و درمان آدنوم هیپوفیز پرداخته می‌شود تا به شما در درک بهتر این بیماری کمک کند.
آدنوم هیپوفیز چیست؟
آدنوم هیپوفیز از جمله رایج‌ترین انواع تومورهای خوش خیم غده هیپوفیز است که در نتیجه رشد غیرطبیعی سلول‌های این غده ایجاد می‌شود اما باید تحت بررسی بهترین جراح مغز و اعصاب قرار گیرد. غده هیپوفیز به‌عنوان “غده اصلی بدن”، در قاعده مغز قرار دارد و وظیفه تنظیم بسیاری از عملکردهای هورمونی بدن را بر عهده دارد. وقتی سلول‌های این غده به صورت غیرقابل کنترل تکثیر می‌شوند، توده‌ای به نام آدنوم شکل می‌گیرد که بسته به نوع آن، عملکرد غده را مختل می‌کند.
آدنوم هیپوفیز در اغلب موارد خوش‌خیم است و به آرامی رشد می‌کند، اما تأثیرات بالقوه آن بر عملکرد بدن، نیازمند تشخیص و درمان دقیق‌تر خواهد بود. این اختلال تا 25 درصد از تمام تومورهای داخل جمجمه را شامل می‌شود و بسته به محل و اندازه‌اش، علائم متفاوتی ایجاد می‌کند. در ادامه به جزئیات بیشتری درباره انواع، علائم، روش‌های تشخیص و درمان این تومور پرداخته می‌شود.
انواع آدنوم هیپوفیز
همانطور که اشاره شد، آدنوم‌های هیپوفیز، تومورهای غیرسرطانی غده هیپوفیز هستند که بر اساس فعالیت هورمونی و اندازه به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
۱. آدنوم‌های عملکردی (فعال)
این نوع آدنوم‌ها با تولید بیش از حد هورمون‌ها شناخته می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- پرولاکتینوما: شایع‌ترین آدنوم عملکردی که هورمون پرولاکتین ترشح می‌کند. علائمی مانند گالاکتوره (ترشح غیرطبیعی شیر)، ناباروری، و کاهش میل جنسی ایجاد می‌کند.
- آدنوم تولیدکننده هورمون رشد (GH): منجر به ژیگانتیسم در کودکان و آکرومگالی در بزرگسالان می‌شود که با رشد غیرطبیعی استخوان‌ها و بافت‌های نرم همراه است.
- آدنوم تولیدکننده ACTH: باعث سندرم کوشینگ می‌شود که علائمی مانند چاقی مرکزی، فشار خون بالا، و نازک شدن پوست دارد.
- آدنوم تولیدکننده TSH: بروز این مورد نادر است و باعث افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی و در نتیجه بروز تیروتوکسیکوز می‌شود.
۲. آدنوم‌های غیرفعال
این نوع آدنوم‌ها هیچ هورمونی تولید نمی‌کنند و معمولاً زمانی شناسایی می‌شوند که به ساختارهای اطراف فشار وارد می‌کنند، مانند فشار بر عصب بینایی. علائم آن شامل سردرد، اختلالات بینایی و گاهی مشکلات هورمونی است که از فشردگی بافت‌های غده هیپوفیز به وجود می‌آید.
۳. آدنوم‌های کوچک (میکروآدنوم)
آدنوم‌های کوچک (میکروآدنوم‌ها) کمتر از 10 میلی‌متر قطر دارند و معمولاً به آرامی رشد می‌کنند. اغلب بدون علائم هستند یا علائم آنها به‌طور غیرمستقیم به‌ویژه از طریق اختلالات هورمونی بروز پیدا می‌کنند.
۴. آدنوم‌های بزرگ (ماکروآدنوم‌ها)
ماکروآدنوم‌ها معمولاً بیشتر از 10 میلی‌متر قطر دارند و بافت‌های مجاور خود را تحت فشار قرار می‌دهند. این نوع آدنوم‌ها علائم بالینی مشهودتری مانند سردردهای شدید، مشکلات بینایی و اختلالات هورمونی را ایجاد می‌کنند. در کل این طبقه‌بندی به متخصصان کمک می‌کند تا استراتژی‌های درمانی مناسب، از جمله جراحی، دارو درمانی یا پرتودرمانی را بر اساس نوع آدنوم انتخاب کنند.
آدنوم هیپوفیز چقدر شایع است؟
آدنوم هیپوفیز یکی از تومورهای شایع جمجمه‌ای است که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل تومورهای درون‌جمجمه‌ای را تشکیل می‌دهد. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که از هر ۱۰۰ هزار نفر، حدود ۷۷ نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. بااین‌حال، برخی از پژوهشگران نیز بر این باورند که تا ۲۰ درصد از افراد در طول زندگی خود این بیماری را تجربه می‌کنند، اگرچه بسیاری از این موارد، به‌ویژه میکروآدنوم‌ها، بدون علامت باقی می‌مانند و هرگز تشخیص داده نمی‌شوند.
از طرفی این احتمال وجود دارد که این تومورها در هر سنی رخ دهند، اما شیوع آنها در دهه‌های سوم و چهارم زندگی بیشتر است. در کل زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند، به‌ویژه در مواردی که این بیماری با تغییرات هورمونی همراه باشد. در افراد زیر ۲۰ سال نیز، بروز تومور هیپوفیز بسیار نادر است. در ادامه به علائم تومورهای هیپوفیزی اشاره خواهیم کرد.
علائم آدنوم هیپوفیز
آدنوم هیپوفیز علائم مختلفی دارد که بسته به نوع تومور و هورمونی که ترشح می‌کند متفاوت است. از جمله علائم اصلی این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردردهای مزمن: به دلیل فشار تومور بر مغز و اعصاب ایجاد می‌شود.
- مشکلات بینایی: کاهش میدان دید، دوبینی یا تاری دید به دلیل فشار بر عصب بینایی از علائم آن هستند.
- پرولاکتینوما: از دست دادن قاعدگی و ترشح غیرطبیعی شیر در زنان، کاهش میل جنسی در مردان را شامل می‌شود.
- آکرومگالی: رشد غیرطبیعی اعضای بدن مانند دست‌ها و صورت مواردی هستند که در این مورد رخ می‌دهند.
- سندرم کوشینگ: موجب افزایش وزن، صورت گرد و پف کرده، پوست نازک و کبود خواهد شد.
- خستگی و ضعف عمومی: این مورد به تدریج بر زندگی روزمره فرد تأثیر گذاشته و انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار می‌کند.
- افزایش یا کاهش غیرطبیعی وزن: مانند افزایش وزن در ناحیه شکم و صورت یا کاهش وزن بی‌دلیل.
- علائم گوارشی: مانند تهوع و استفراغ به دلیل فشار بر مغز.
- مشکلات جنسی: مانند اختلالات در میل جنسی و قاعدگی.
- تغییرات در ساختار استخوان‌ها و پوست: مانند تغییرات در ناحیه صورت، دست‌ها و پاها.
- افزایش ادرار: به دلیل تأثیرات هورمونی یا فشار بر ساختارهای اطراف هیپوفیز ایجاد می‌شود.
با توجه به علائم ذکر شده، تشخیص زودهنگام آدنوم هیپوفیز برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و بروز مشکلات پیچیده‌تر اهمیت زیادی دارد که باید به آن توجه کرد.
آدنوم هیپوفیز چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص این نوع تومور، متخصصان به طور معمول از چندین روش آزمایشی استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آنها آزمایش‌های هورمونی هستند. این آزمایش‌ها برای ارزیابی میزان ترشح هورمون‌ها و شناسایی هرگونه اختلال در عملکرد غده هیپوفیز انجام می‌شوند. در کنار این آزمایش‌ها، متخصصان از ابزارهای تصویربرداری مانند ام آر آی (MRI) و سی تی اسکن نیز برای مشاهده تومور و تعیین دقیق محل آن استفاده می‌کنند. این تکنیک‌های تصویربرداری به پزشکان کمک می‌کنند تا اندازه، نوع و ویژگی‌های تومور را ارزیابی کنند و بر اساس آن، تصمیمات درمانی مناسب اتخاذ نمایند.
تکنیک های درمان آدنوم هیپوفیز
درمان آدنوم هیپوفیز، به اندازه، نوع و محل تومور بستگی دارد. از جمله تکنیک‌های رایجی که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارت‌اند از:
- دارو درمانی: برای کنترل هورمون‌های تولیدی توسط تومور و جلوگیری از رشد آن، داروهایی نظیر آگونیست‌های دوپامین و آنالوگ‌های سوماتوستاتین تجویز می‌شوند.
- جراحی از طریق بینی و استخوان اسفنوئید: این روش کم‌تهاجمی از طریق بینی انجام شده و برای تومورهای کوچک مناسب است. به کمک ابزارهای خاص، تومور از نواحی نزدیک به مغز خارج می‌شود.
- جراحی آندوسکوپی مغز: در این روش از آندوسکوپ برای دسترسی به تومور از طریق بینی استفاده می‌شود که دقت بالایی در برداشتن تومور دارد.
- جراحی کرانیوتومی: در صورت وجود تومورهای بزرگ، بعد از باز کردن جمجمه از این روش برای دسترسی به تومور استفاده می‌شود.
- پرتودرمانی و رادیوتراپی: در مواردی که جراحی کامل ممکن نباشد یا تومور عود کند، از پرتودرمانی برای کاهش اندازه تومور استفاده می‌شود.
این روش‌ها به طور مجزا یا ترکیبی برای درمان آدنوم هیپوفیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و انتخاب مناسب‌ترین روش به شرایط خاص هر بیمار بستگی دارد. در این راستا، پیشرفت‌های پزشکی و فناوری‌های نوین به پزشکان کمک می‌کنند که درمان‌های مؤثری را ارائه دهند. به همین دلیل، مشاوره با متخصصان و انجام تست‌های دقیق، گام‌های مهمی در مسیر درمان و بهبود وضعیت بیماران به شمار می‌روند.