تومور هیپوفیز یک نوع رشد غیرطبیعی سلول در غده هیپوفیز است. در ناحیه زیرین مغز غده هیپوفیز وجود دارد و برای کنترل عملکردهای خاص بدن هورمون‌های خاصی را در خون ترشح می‌کند. این غده کارهای مهمی مانند رشد در دوران کودکی و کارکرد غده هیپوفیز را انجام می‌دهد. تومور هیپوفیز عملکرد کلی بدن را به خطر می‌اندازد. این تومور در دسته تومورهای خوش خیم قرار می‌گیرد. برای آشنایی بیشتر با موارد مختلف این بیماری تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
آشنایی با تومور هیپوفیز
غده هیپوفیز یکی از مهم‌ترین غده‌های بدن است که فعالیت‌های بدن را با ترشح هورمون‌هایی کنترل می‌کند. تومور هیپوفیز در ترشح هورمون‌ها اختلال ایجاد می‌کند و در نتیجه در عملکرد کل بدن اختلال ایجاد می‌شود. تومور هیپوفیز در دو نوع عملکردی و غیرعملکردی وجود دارد. هنگامی که باعث تولید هورمون‌های اضافی شود عملکردی است، و زمانی که هورمون اضافی تولید نشود غیر عملکردی نامیده می‌شود. بیشتر تومورهای هیپوفیز باعث ایجاد فشار روی اعصاب بینایی مجاور می‌شوند و برای بینایی مشکل‌ساز می‌شوند.
بیشتر تومورهای هیپوفیز هیچ علائمی بروز نمی‌دهد و در نتیجه تشخیص داده نمی‌شود. تشخیص این تومور ممکن است با یک آزمایش معمول تصویربرداری مغز پیدا شود. تقریبا 25 درصد افراد احتمال دارد بدون اینکه اطلاعی داشته باشند تومورهای کوچک هیپوفیز داشته باشند.
انواع تومور هیپوفیز
شایع‌ترین تومور هیپوفیز آدنوم یا ورم هیپوفیز است. این نوع تومور غیرسرطانی است و بر روی غده هیپوفیز شکل می‌گیرد. آدنوم‌ها در حالت های مختلفی دسته بندی می‌شوند که امکان دارد خوش خیم، تهاجمی یا سرطانی باشند. این نوع هورمون‌ها ممکن است ترشحی باشند به این معنی که هورمون‌های خاصی ایجاد می‌کنند. اگر اندازه آنها یک سانتی متر یا بیشتر باشد ماکروآدنوم نامیده می‌شوند. اما گر از یک سانتی متر کوچک‌تر باشند میکروآدنوم گفته می‌شود.
آدنومای غیرعملکردی
این نوع تومور شایع‌ترین تومور هیپوفیز است که با تولید نکردن هورمون اضافه، بیمار متوجه علائم نمی‌شود. مگر در صورتی که سایز آن تغییر کند یا به ساختارهای مجاور فشار وارد کند و باعث سردرد و اختلالات بینایی شود. تومورهای بزرگ باعث کاهش تولید هورمون می‌شوند و می‌توانند به سلول‌های نرمال هیپوفیز آسیب بزنند.
پرولاکتینوما (تولید کننده پرولاکتین)
پرولاکتینوما این نوع تومور خوش خیم است و پرولاکتین به مقدار زیادی ترشح می‌کند. وجود این تومور در خانم‌ها به دلیل میزان بالای ترشح پرولاکتین، باعث نامنظم شدن چرخه قاعدگی می‌شود. در برخی مواقع موجب قطع عادت ماهیانه می‌شود و حتی در زمان غیرشیردهی باعث ترشح شیر از پستان می‌شود. اگر این تومور در مردان ایجاد شود، میل جنسی، تعداد اسپرم و میزان موهای بدن کاهش می‌یابد. در همین حین علائم سردرد و مشکلات بینایی به وجود می‌آید.
تومورهای تولید کننده آدرنوکورتیکوتروپین ACTH
آدرنوکورتیکوتروپین غده آدرنال را تحریک کرده تا استروئید متابولیسم را متاثر کند. این هورمون سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود قرمز و التهاب در کل بدن کم می‌شود. با افزایش ACTH باعث ایجاد بیماری کوشینگ می‌شود و موجب ساخت چربی در صورت، شکم، گردن و نواحی پشت و سینه‌ها می‌شود اما بازوها و پاها لاغر می‌شوند.
علت ایجاد تومور هیپوفیز چیست؟
علت ایجاد تومورهای هیپوفیز هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما برخی عوامل و علل محتمل برای تومورهای هیپوفیز عبارتند از:
- تغییرات ژنتیکی: تغییرات در ژنوم سلول‌های هیپوفیز ممکن است منجر به ایجاد تومورهای هیپوفیز شوند. این تغییرات می‌توانند به وراثتی بودن برخی تومورهای هیپوفیز اشاره کنند.
- عوامل محیطی: برخی عوامل محیطی، مانند تابش ناشی از درمان های پرتو در ناحیه سر و گردن، ممکن است باعث ایجاد تومورهای هیپوفیز شوند. اما ارتباط دقیق بین عوامل محیطی و تومورهای هیپوفیز هنوز در مقابله با تمامی موارد تومورها مشخص نیست.
- عوامل هورمونی: تومورهای هیپوفیز می‌توانند ناشی از تغییرات هورمونی در سیستم هیپوتالاموس-هیپوفیز-غده‌های تحت کنترل آن باشند. برخی تومورهای هیپوفیز می‌توانند هورمون‌های اضافی تولید کنند یا تولید هورمون‌های طبیعی را تحت تاثیر قرار دهند.
علائم تومور هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز علائم خاصی ندارد و در برخی اوقات بر اثر آزمایشات دیگری مانند سی تی اسکن و ام آر آی تشخیص داده می‌شوند. اگر این تومور علائمی نداشته باشد نیاز به درمان ندارد. فشار تومور بر مغز یا دیگر قسمت‌های بدن، علائم تومور هیپوفیز است.
عوامل خطر تومور هیپوفیز
برخی عوامل خطر مرتبط با ابتلا به تومورهای هیپوفیز عبارتند از:
بیماری‌های ژنتیکی: برخی تومورهای هیپوفیز می‌توانند به صورت وراثتی انتقال یابند. مثال‌هایی از بیماری‌های ژنتیکی شامل بیماری مولتیپل اندوکرین نوع 1 (MEN1) و سندرم کارنی می‌شوند.
سابقه خانوادگی: اگر در خانواده شما تومورهای هیپوفیز یا بیماری‌های ژنتیکی مرتبط با هیپوفیز وجود داشته باشد، خطر ابتلا به تومورهای هیپوفیز برای شما افزایش می‌یابد.
جنسیت: برخی تومورهای هیپوفیز می‌توانند تمایل به ابتلا به جنس مشخصی داشته باشند. برای مثال، آدنوم پرولاکتین در زنان بیشتر شیوع دارد.
سن: برخی تومورهای هیپوفیز در سنین خاصی رخ می‌دهند. به طور کلی، بیشتر آدنومهای هیپوفیز در سنین بالغین شیوع دارند، در حالی که تومورهای کرانیوفارنژیوما بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهند.
استفاده از هورمون‌ها: استفاده طولانی مدت از برخی هورمون‌ها، مانند استروئیدها، ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به تومورهای هیپوفیز شود.
تابش: دریافت تابش بالا به ناحیه سر و گردن در طول زمان، به ویژه پرتو درمانی در این ناحیه، ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به تومورهای هیپوفیز شود.
تومور هیپوفیز چه خطراتی دارد؟
تومورهای هیپوفیز ممکن است باعث عوارض و مشکلات مختلفی شود. خطرات و عوارض مرتبط با تومورهای هیپوفیز عبارتند از:
- اختلالات هورمونی
هیپوفیز مسئول تنظیم فعالیت غدد درون‌ریز بدن است و تولید هورمون‌هایی مانند هورمون رشد، هورمون‌های تیروئید، آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) و هورمون‌های جنسی را کنترل می‌کند. تومورهای هیپوفیز ممکن است باعث اختلال در تولید و ترشح هورمون‌ها شده و به عوارض هورمونی منجر شوند. مثلا آدنوم پرولاکتین می‌تواند باعث افزایش تولید هورمون پرولاکتین شده و عوارضی مانند قاعدگی نامنظم و ناباروری در زنان و کاهش عملکرد جنسی در مردان را ایجاد کند.
- کاهش بینایی
تومورهای هیپوفیز ممکن است فشار روی عصب بینایی (عصب بینایی) را افزایش دهند، که باعث کاهش بینایی و ایجاد مشکلات بینایی مانند بینایی محدود، بینایی کمرنگ، زوال بینایی و در برخی موارد کوری قابل برگشت می‌شود.
- سردرد
فشاری که تومورهای هیپوفیز بر محیط اطراف و ساختارهای مغزی دیگر اعمال می‌کنند، ممکن است باعث سردرد مزمن شود.
- فشار بر سایر غده‌های هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز می‌توانند فشاری بر سایر غده‌های هیپوفیز اعمال کرده و باعث کاهش فعالیت آنها شوند. به عنوان مثال، تومورهایی که فشاری بر غده هیپوفیز ناحیه جلویی مرکزی (adenohypophyseal) اعمال می‌کنند، می‌توانند باعث کاهش تولید هورمون رشد شوند.
تشخیص تومور هیپوفیز چگونه انجام می‌شود؟
معمولا در حین انجام آزمایشات و درمان مشکلات نا مربوط در ناحیه مغز و سر، تومور هیپوفیز تشخیص داده می‌شود. احتمال دارد تومور هیپوفیز در نتایج سی تی اسکن از مغز دیده شود و به دلیل این که بیمار برای مشکل سکته احتمالی به اورژانس رفته باشد. در غیر این صورت هیچ نوع علائمی تا کنون شناخته نشده است که این تومور را بتوان تشخیص داد.
روش های درمانی تومور هیپوفیز
انواع روش‌های درمان تومور هیپوفیز شامل موارد زیر است:
درمان دارویی هیپوفیز
روش دارویی به عنوان اولین روش درمانی انتخاب می‌شود. در این روش از داروهایی مانند کابرگولین ، بروموکریپتین، آنالوگ سوماتوستاتین و پگویزومانت به ترتیب برای کاهش ترشح پرولاکتین، هورمون رشد و هورمون محرک تیروئید باعث کوچک‌تر شدن تومور می‌شوند.
جراحی تومور هیپوفیز
علاوه بر جراحی کرانیوتومی یا جراحی جمجمه، امکان جراحی آندوسکوپی نیز وجود دارد که این نوع جراحی از طریق مسیر بینی و بدون ایجاد برش انجام می‌شود. این جراحی بسیار حساس است و باید حتما توسط بهترین جراح مغز و اعصاب انجام شود. دکتر مسعود شیروانی نیز به عنوان بهترین جراح تومور هیپوفیز شناخته شده اند.
پرتو درمانی هیپوفیز
این روش مکمل روش جراحی تومور شناخته می شود. این روش برای بیمارانی است که با مصرف داروها نتیجه خوبی نگرفته‌اند . در روش پرتودرمانی پس از جراحی، اشعه ایکس برای از بین بردن توده یا بقایای توده تابانده می‌شود. پرتو درمانی به دو صورت پرتودرمانی با پروتون و پرتودرمانی Stereotactic طی چند جلسه انجام می‌شود.